Oyun Bağımlılığının Sebepleri, Zararları ve Alınabilecek Önlemler

Çok değil, 10-15 yıl öncesine kadar çocuklarımızı “Sabahtan beri dışarıdasın. Yeter artık, eve gel!” diye uyarırdık. Günümüzde ise tam tersi bir durumla karşı karşıyayız ve şu cümleyi kuruyoruz: “Saatlerdir o oyunun başındasın, biraz dışarı çık da temiz hava al!”

Çocukların, saatlerce hatta bazen günlerce bilgisayar başından kalkmaması ya da sadece tuvalete gitmek için kalkıyor olması, anne-babalara tanıdık gelecektir. Oyun bağımlıları, ya çok nadir yemek yerler ya da yemeklerini oyun oynarken yemeyi tercih ederler. Fiziksel efor sarf etmedikleri ve çok az iletişim kurdukları için de yakın gelecekte çeşitli sağlık sorunları yaşamaları muhtemeldir.

Kimyasal bağımlılıklara karşı toplum olarak duyarlı olsak da oyun bağımlılığı gibi, davranışsal bağımlılıklar konusunda ne yazık ki aynı özveriyi gösteremiyoruz. Bu tip durumlarda anne-babalar,
“Biraz büyüsün bırakır.”
“Benim çocuğum kendi kendine oyunlardan kurtulur.”
“Zamanla bırakır.”
“Tatilde oynasın da, okul başlayınca bırakır.” gibi düşüncelere sahipler. Oysa, durum öyle değil. Uzmanlar, oyun bağımlılığı için psikolojik destek alınmasının şart olduğunu belirtiyorlar.

Amerikan Tıp Birliği’nin tahminlerine göre; gençlerin % 90’ı dijital oyunlar oynuyor ve oyuncuların % 15’i oyun bağımlısı. Dünya çapında oyun pazarının büyüklüğünün 110 milyar dolara, Türkiye’de ise 750 milyon dolara vardığı düşünülürse rakamların korkutuculuğu apaçık ortada.

Mayıs 2019’da Dünya Sağlık Örgütü, oyun bağımlılığını; resmen bir hastalık olarak kabul etti. Ayrıca DSÖ, oyun bağımlılığının tıpkı kumar bağımlılığı gibi değerlendirilebileceğini belirtti.

Oyun Bağımlılığı Nedir?

Oyun bağımlılığı: Bilgisayar, oyun konsolu, akıllı telefon gibi cihazlar vasıtasıyla oynanan oyunlarda aşırı zaman geçirilmesine bağlı olarak; kişinin fiziksel, sosyal ve duygusal problemler yaşamasına neden olan bir bağımlılık olarak tanımlanmaktadır. Bu bağımlılık, internet bağımlılığı kategorisi altında değerlendirilmektedir. Dijital oyunlara bağımlı olan bireylerde takıntı, kendini kontrol edememe ve gerçek dünya ile mümkün olduğunca az iletişim kurma gibi belirtiler de mevcuttur.

Dijital oyunları oynayan çocukların anne-babalarına şunu hatırlatmak isteriz: Oyun oynayan her çocuk, oyun bağımlısı değildir. Çocuğunuzun, çeşitli oyunlar oynaması, birçok oyunda hesabının olması ya da yeni çıkan oyunlarla ilgili bilgi ve ilgi sahibi olması, onun oyun bağımlısı olduğunu göstermez. Bir eylemin bağımlılık olarak tanımlanabilmesi için devamlı olarak tekrarlanması gerekir.

Bu aşamada dikkat edilmesi ve gözlemlenmesi gereken nokta ne biliyor musunuz:

• Oyun başında ne kadar zaman geçiriyor?
• Oyunda geçirdiği süre; fiziksel, sosyal ve hatta mental durumuna olumsuz etkiler yapıyor mu?

Eğer bu noktalara dikkat ettiğinizde sizi endişelendiren bir sonuca çıkıyorsanız dijital oyun bağımlılığından şüphelenmeniz normaldir.

Oyun Bağımlılığının Nedenleri

• Nedenini bulun ve çözüm üretin: Bilgisayar, tablet ya da telefonda oyun bağımlılığının birçok nedeni olabilir. Bu aşamada önemli olan, bağımlılığa neden olan etkenlerin bulunması ve üzerine gidilerek çözüm üretilmesidir.
• Saygı ihtiyacı: Dijital oyunlarda kişi, ne kadar zaman geçirirse diğer oyuncular arasında kabul görme ihtimali o kadar artar. Doğal olarak; kişinin saatlerce oyun başından kalkmamasına neden olur. Bunun farkında olan geliştiriciler, oyun tasarımı yaparken; oyunda olabildiğince fazla zaman geçirilmesine yönelik olarak çalışırlar.
• Sosyal çevre ve aile içi iletişimde sorunlar: Aile içerisinde ve sosyal çevresinde yeterince saygı görmeyen çocuklar, dijital oyunlara yöneldiklerinde ve burada başarılı olduklarında, diğer oyuncuların saygısını kolayca kazanabilirler. Dolayısıyla, çocuklar saygı ihtiyaçlarını oyunlar üzerinden giderebildiklerinde, ne yazık ki oyun bağımlılığı için en kuvvetli adaylar konumuna gelirler.

• Çekingenlik: Birçok kişinin aynı anda oynadığı oyunlarda bağımlılık riski daha fazladır. Çok kişiyle oynanan oyunlar olarak bilinen multiplayer oyunlarda, oyuncu; gerçek yaşamda karşılaştığı zorlukları görmezden gelir. Onun yerine oyun esnasında yarattığı karakteri kendisiyle özdeşleştirir. Eğer kişi, sosyal yaşamında çekingen biri ise bu tip oyunlarla ilgilenmesi muhtemeldir.

Diğer nedenler: Çocukları ve gençleri oyun bağımlılığının pençesine bırakan nedenler arasında şunlar da sayılabilir:

• Günlük hayatta yaşanan problemlerin sıklaşması
• Stres yüküne neden olan yaşam koşulları
• Psikolojiyi etkileyen olumsuz olaylar
• Kötü hissettiren olay ya da durumlardan kaçma arzusu
• Kendini bir topluluğa ait hissetme isteği
• Gerçek hayatta doyuma ulaştırılamayan sosyalleşme isteği
• Rekabete yatkınlık
• İçe dönüklük
• Yalnızlık hissi
• Sosyal iletişimde yaşanan handikaplar
• Öz saygıda yetersizlik
• Aileden kaynaklanan sorunlardan kaçma isteği

Oyun bağımlılığının nedenleri arasında aile içindeki yetersiz iletişim çok önemli bir yer tutar. Ailenin; çocukla yeterince ilgilenmemesi, tutarlı olmayan davranış ya da sözler ve ailede yaşanılan fiziksel ya da sözlü şiddet olayları, çocukların oyun bağımlılığı kıskacına girmesine neden olmaktadır.

Oyun Bağımlılığının Belirtileri

Kumar bağımlılığı ile yüksek oranda benzer özellikler gösteren oyun bağımlılığının belirtileri son derece açıktır. Sağlık kuruluşlarının verilerine göre aşağıdaki maddelerden en az 5 tanesine sahip olanlar, oyun bağımlısı olma ihtimali yüksek kişiler olarak kabul görürler. Eğer, çocuğunuzda bu belirtilerden 5 ya da daha fazlasını gözlemliyorsanız en kısa zamanda bir pedagog ile iletişime geçmeniz önerilir.

• Hayatının merkezine oyunları koyuyorsa,
• Okul ve ders başarısında gözle görülür bir düşüş varsa,
• Herhangi bir sebeple oyun oynayamadığında yoksunluk işaretleri gösteriyor, agresifleşiyor ya da içine kapanıyorsa,
• Ne kadar fazla süre oyun oynarsa, o kadar iyi hissettiğini söylüyor ya da hareketleri ile ifade ediyorsa,
• Dijital oyunlarla daha az zaman geçireceğini söylüyor ve bunu istiyor ama başarılı olamıyorsa,
• Önceleri severek yaptığı aktiviteleri artık yapmak istemiyor, bunun yerine oyun oynamayı tercih ediyorsa,
• Okuldaki ya da gerçek hayattaki çevresi ile daha az iletişim kuruyor ve sorun yaratıyorsa,
• Ne kadar oyun oynarsa oynasın, hep çok az oynadığına dair yalan söylüyorsa,
• Her kötü anında oyun oynamayı kendine bir kaçış yolu olarak görüyorsa,
• Sosyal çevresini önemsemiyor, eski arkadaşları ile görüşmek yerine oyunlara yöneliyorsa,
• Oyun oynarken daha önce görmediğiniz kadar mutlu, enerjik ve coşkulu oluyorsa,
• Davranışları ve ruh hali; depresyon ve anksiyete gibi sorunları çağrıştırıyorsa tehlike çanları çalıyor olabilir.

Yukarıdaki belirtilerin net bir şekilde gözlemlenmesi ve sıklıkla tekrar etmesi durumunda, uzman hekim kontrolü tavsiye edilebilir.

Oyun Bağımlılığının Zararları

Teknoloji bağımlılığı kategorisi altında değerlendirilen ve internet ekseninde yer alan oyun odaklı bağımlılıklar, çocukların ve gençlerin hem fiziksel hem de sosyal gelişimlerini ciddi şekilde olumsuz etkilemektedir. Bilgisayarda ya da telefon ve tabletlerde bağımlılık derecesinde oyun oynayan çocukların karşılaşması muhtemel zararlar arasında şu maddeler gösterilebilir.

• Yaşına uygun olmayan oyunlarda gördüğü görüntüler ve duyduğu seslerden kaynaklı olarak psikolojik travmalar,
• Kişilik gelişiminde ortaya çıkan olumsuzluklar,
• Sosyal çevresini yitirmeye bağlı olarak yalnız kalma eğilimi,
• Gerçek hayatta; okuluna, ailesine ve arkadaşlarına yabancılaşma,
• Duyarsızlık,
• Uzun süre hareketsiz oturmaktan dolayı vücut ağrıları,
• Baş ağrıları,
• Bağırsak ve mide problemleri,
• Aşırı kilo alma ya da verme,
• Kronik yorgunluk,
• Ellerde ve bileklerde ağrı, uyuşma ve/veya his kaybı şeklinde kendini gösteren Karpal Tünel Sendromu,
• Uzun süre ekrana bakmaya bağlı yaşanan göz rahatsızlıkları,
• Okul ve derslerde belirgin başarı kaybı,
• Temizliğe yeteri kadar önem verilmemesi sonucunda ortaya çıkan hijyen problemleri

Oyun Bağımlılığı Nasıl Önlenir? Tedavisi Nasıl Olmalı?

Anne-babalar tarafından alınacak bazı tedbirler ile dijital oyun bağımlılığının önüne geçmek mümkün. Her ne kadar ilerlemiş bağımlılıklarda uzman desteği şart olsa da, başlangıç düzeyindeki oyun bağımlılıklarında önlem alınabilir.

Öncelikli olarak; anne-babalar, çocukları ile sıkı bir iletişim içinde olmalı. Böylece, ortaya çıkabilecek her türlü probleme karşı hızlı biçimde çözüm üretebilirsiniz. Aile içindeki iletişimi güçlü olan çocukların sosyal yaşamlarında da aynı pozitifliği devam ettirmeleri daha kolay olacaktır.

Oyunları, çocuklarınıza oyun ya da ceza gibi sunmayın. Mesela; verdiğiniz görevi başarıyla tamamlarsa oyun oynayabileceğini söylemeyin. Hatalı bir davranışı sebebiyle de oyun oynamasını yasaklamak gibi yanlış bir tutum içerisine girmeyin. Bunun yerine çocuğun ilgisini çekebilecek herhangi başka bir aktiviteye yönlendirmeniz daha sağlıklı olacaktır. Birlikte sinemaya veya tiyatroya gidebilir, sanatsal etkinliklere katılabilir, spor yapabilirsiniz.

Çocuklarınızın ekran başında fazla zaman geçirmesini önlemek için değerlendirebileceğiniz en kolay yöntemlerden biri, onunla zaman geçirmektir. Beraber yapacağınız aktivitelerle çocuğunuzun ekrana bağımlı olmasını önleyebilirsiniz.

Eğlenceli oyun seçeneklerini iyi filtreleyip faydalı oyunlara yönlendirerek eğlenmesini sağlarken, aynı zamanda zihinsel becerilerinin de gelişmesine destek olabilirsiniz.

Oyun bağımlılığını önleme yolları ile ilgili diğer öneriler ise şöyle:

• Çocuğunuzun hangi dijital oyunu oynadığını ve o oyunda nelerle karşılaşabileceğini araştırın. Fiziksel ya da psikolojik şiddet ve argo gibi çocuk gelişimini kötü etkileyen unsurlar olup olmadığını kontrol edin.
• Çocuğunuz size bir şey anlatırken, onu iyi dinleyin. Sağlıklı bir iletişim içinde olduğunuzu hissettirin.
• Çocuğunuzun fazla oyun oynamasından şikayetçiyseniz biraz da kendinize bakın. Ona, “Çok oyun oynuyorsun!” derken siz saatlerce telefonla ilgileniyorsanız hiçbir anlamı olmayacaktır.
• Eğer, çocuğunuzu oyunlardan uzaklaştıramıyorsanız belli sürelerde oynamasını sağlamaya çalışın.

Bütün bu öneriler işe yaramıyorsa, yapabileceğiniz en iyi şey; uzman yardımı almaktır. Özellikle gelişim psikolojisi alanında çalışan bir uzmanın yardımı ile oyun bağımlılığı konusunda hızlı ve kalıcı çözümlere ulaşılabilir.